Rusland Het grootste aaneengesloten stuk bos in de wereld ligt (nog) in Rusland. In Rusland is 763,5 miljoen hectare oerbos. Dit is in totaal 44,7 procent van de totale oppervlakte van de Russische Federatie; het grootste land in de wereld.

Clickable map for whole Russia European Russia Western Siberia Eastern Siberia Russian Far East Kamchatka & Kurily Islands

Wouden binnen het gebied van onderzoek
Wouden buiten het gebied van onderzoek

Intacte wouden:
Beboste stukken land
Niet-beboste

Andere landen
Oceanen en zeëen
Meren en grote rivieren
Rivieren

Landsgrenzen
Grenzen van de Russische regionen
Zuidelijke grens van de Subtundra Forest Belt
Belangrijke steden

Van de miljoenen hectare bos die er nog in Rusland liggen is nog slechts een klein deel authentiek oerbos, namelijk ongeveer 20000 tot 25000 hectare (dit aantal is wel alleen van het Europese deel van Rusland). Het is wel belangrijk om precies te weten wat men verstaat onder oerbos. In dit geval is de oppervlakte gemeten van: bossen die door natuurlijke “voortplanting” en die in een zeer lange periode geen significante menselijke invloeden hebben ondervonden. Onder deze menselijke invloeden worden verschillende dingen verstaan, namelijk:
-Kaalkap of intensieve selectieve kap
-Door menselijk toedoen veroorzaakte grote branden
-Intensief en op regelmatige basis gebruik van chemicaliën, zoals pesticiden, herbiciden, kunstmest enz.
-Ernstige industriële vervuiling
-Het ontginnen van bos
-Intensieve recreatie enz.

Onder een lange periode van tijd wordt in dit geval de tijd bedoeld, die een boom van de overheersende soort in die bossen nodig heeft om volledig te volgroeien.



In dit gedeelte gaan we iets vertellen over wat een oerbos in Rusland nou precies inhoud, wat haar ecologische structuren zijn, wat deze bossen nou zo speciaal maakt, dier- en plantensoorten die je er kunt vinden, de invloeden van de mens op de bossen en de invloeden van de bossen op de mens en haar invloeden op de aarde als geheel.

We beginnen met de ecologische structuren van de (Russische) oerbossen:

Oerbossen bevatten fundamentele ecologische processen, die te maken hebben met natuurlijke en semi-natuurlijke krachten. Onder natuurlijke krachten verstaan we: krachten opgewekt door de natuur/aarde zelf zoals aardbevingen en tornado’s. Met semi-natuurlijke krachten worden vuren en gletsjers bedoeld. Verder worden deze bossen gekarakteriseerd door specifieke kenmerken die de oerbossen onderscheiden van andere “volwassen” bossen:

1) De leeftijden en grootte van de bomen en planten zij op natuurlijke wijze tot een natuurlijke verhouding gekomen. Dit betekent dat er een leeftijdsverdeling is ontstaan, zodat er niet ineens een zogenaamde “vergrijzingsgolf” zou ontstaan, waarbij een groot aantal bomen ineens toch wel oud begint te worden, maar het zodanig is geregeld dat er altijd genoeg jonge bomen zijn om het eventuele sterven “op te vangen”. Ook de verhouding in grootte is op een natuurlijke wijze tot stand gekomen. Dit is uniek omdat dit volledig tot stand is gekomen zonder menselijk ingrijpen, de natuur kan op die manier dus aardig voor zichzelf zorgen.
2) Er is vaak sprake van een zeer structurele diversiteit (geen chaos) en een hoge diversiteit op micro-niveau, welke fundamenteel zijn voor het behoud van een hoog niveau van natuurlijke biodiversiteit. Wat biologische diversiteit inhoud, staat allemaal beschreven in de regels van het CBD.
3) Er is een goede balans ontstaan tussen verschillende voorwaarden die nodig zijn voor het voortbestaan van het bos, zoals: de verhouding tussen opname en afgifte van koolstofdioxide (CO2); de groeisnelheid, afbraak en omzetting van de biomassa van bomen in het bos

Wat is er zo belangrijk aan (het voorbestaan van) de oerbossen?

De overblijvende oerbossen in Rusland blijken unieke natuurlijke complexen die zeer belangrijk zijn voor de ecologische balans in de regio’s. De belangrijke aspecten van deze gebieden zijn deze;

- Alleen in deze gebieden is het mogelijk een hoeveelheid van natuurlijke ecosystemen in stand te houden, waarvan het functioneren volledig afhangt van het bestaan van grote gebieden van aanliggende territoria (hiertoe behoren een overweldigende hoeveelheid ecosystemen van rivieren en meren en verscheidene moerasachtige ecosystemen). Op hun beurt zijn die ecosystemen fundamenteel voor het behoud van de enorme en complexe biodiversiteit, die zij onderhouden.

- Het is kenmerkend voor oerbossen dat het mogelijk is functies van ecosystemen te onderhouden, waaronder onder andere schimmels, stormen en hevige sneeuwval.

- Uitgebreide oerbossen lijken de enige territoria te zijn die een kans bieden om het voortbestaan van bepaalde belangrijke grotere soorten te verzekeren, die grote gebieden nodig hebben (zoals beren, rendieren, wolven en verschillende soorten vogels).

- Alleen gebieden groter dan 1 miljoen hectare kunnen de bescherming bieden van een representatief ‘wild’ gebied, welke niet alleen behoud van biodiversiteit en diversiteit van het ecosysteem waarborgt, maar ook van het natuurlijke evolutie-proces. Dit houdt in dat er in dat soort gebieden ook weer nieuwe soorten planten en dieren kunnen ontstaan uit de huidige soorten op een natuurlijke wijze.

- Grote gebieden van oerbossen die geen vestigingen of transport netwerken (geen infrastructuur) dienen als beproefde opslagplaatsen van koolstofdioxide (CO2) (zij zijn namelijk beschermd tegen het ontstaan van eventuele vuren, die die gebieden niet of zeer moeilijk kunnen bereiken). Vandaar zijn die gebieden belangrijke regulateurs van het klimaat op aarde. Ook de moerasgebieden die voorkomen in de bossen nemen veel koolstofdioxide op.

- Ook zijn de bosgebieden belangrijk voor die groepen in de (Russische) samenleving die graag hun traditionele levenstijlen of gebruiken willen handhaven. Dit houdt in dat deze mensen in die bossen kunnen vissen, jagen en andere activiteiten doen die niets te maken hebben met het kaalkappen van de bossen. Want de mogelijkheden om dat te doen in de zogenaamde “beschaving” van de normale wereld zijn zo goed als vernietigd.

Er zijn ruwweg twee vormen van kap waarbij men kan spreken van illegale houtkap in Rusland, te weten:

A) Het kappen zonder dat daarvoor permissie is gegeven (vanwege de gebrekkige controlemaatregelen kan dit zonder dat daar enige sancties op staan).

B) Het "toegestaan" illegaal kappen van bossen. ('Licensed' But Illegal Forest Felling Operations)

Die zijn beide ook weer onder te verdelen in enkele subgroepen, waarbij elke groep zijn eigen mate van invloed heeft op het langzaam vernietigen van de (oer)bossen.

A: Kappen zonder dat daarvoor permissie is gegeven:

1) Het kappen van de bossen door de lokale bevolking voor strikt persoonlijke behoeften:

Het kappen voor persoonlijke behoefte gebeurt om de volgende twee redenen. Ten eerste, zijn er bewoners van kleine dorpjes in de regio's, die te arm zijn om ook maar een kleine hoeveelheid van timmer- en brandhout te kopen.
Ten tweede wordt er illegaal (in plaats van geregistreerd) gekapt om de simpele reden dat het veel makkelijker is dan naar het inefficiënte bureau voor de bossen te gaan, waar het vaak zeer lang duurt voordat je de benodigde papieren en toestemmingen krijgt. Het is veel makkelijker voor iemand die slechts een kleine hoeveelheid hout nodig heeft om zo even het bos in te lopen en met de bijl te zwaaien dan om zich door het bureaucratisch bestel van het bureau te worstelen.
Uit onderzoek is gebleken dat voor het krijgen van een dergelijke toestemming zeker vijf werkdagen moeten worden uitgetrokken, voordat je ook maar een stuk hout in huis hebt. De oorspronkelijke bedoeling van de "bosbureaus" was om toezicht te houden op het kappen in de staatsbossen. Vanwege de bureaucratie is men die doelstelling voorbijgeschoten. Mensen hebben gewoon geen zin/tijd/geld om de toestemming te vragen. De geschatte hoeveelheid hout die op die manier uit de (Russische) bossen verdwijnen is 8 tot 10 miljoen kubieke meter hout per jaar. Dit zijn geen officiële cijfers.

2) Houtkap uitgevoerd door de plaatselijke bewoners of "mobiele kapteams" met het doel om het gekapte hout door te verkopen.

Deze variant is de meest typische van het kappen van grote stukken van hout van speciale waarde. Deze soort vind het meest plaats in de Noordelijke Kaukasus en enkele regio's die daar in de buurt liggen. In een regio kan het totaal gekapt speciaal hout al oplopen tot 10000 kubieke meter hout per jaar. Verspreid over Rusland kan dat dus in de honderdduizenden kubieke meters lopen.
Bij het kappen op deze manier zijn de teams die het doen goed georganiseerd. Meestal werken ze uit opdracht van illegale houtkapbedrijven, die vaak goede connecties met autoriteiten (op allerlei niveaus) hebben. Ook worden ze (steeds vaker) beschermd door criminele organisaties die daar vaak veel geld mee verdienen.
Zo zijn er voorbeelden bekend waarbij een kapplaats omgeven werd door allerlei gewapende “veiligheidsmensen” en ook cirkelden er een aantal “patrouillewagens” rond.
In veel regio’s van Rusland is die illegale kap, eigenlijk niet eens echt illegaal meer. Het is daar volledig ingeburgerd in de maatschappij. En het levert niet alleen problemen op voor de bosbeschermingmaatschappijen, maar ook voor de regionale overheid.
Het is een manier van leven geworden. Lokale (legale) houtmaatschappijen leveren soms de apparatuur voor deze illegale kappers, die zo in hun vrije tijd wat extra bij kunnen verdienen.
De maatschappijen weten heel goed dat dat op de lange termijn slecht is voor de bossen, maar omdat de arbeiders zo meer extraatjes verdienen kunnen ze makkelijker de salarissen omlaag doen, waardoor ze lagere kosten hebben, waardoor de overheid weer minder belasting inkomsten heeft.
Ook zijn er aanwijzingen dat de legale en grote houtbedrijven illegaal hout kopen van de lokale bevolking. Dit hout gaat voor het grootste deel naar China.
Tekenend voor de gebrekkige controle en de corruptie bij het transport van het illegale hout zijn de verhalen over een politiepost op een van de belangrijkste doorvoerwegen naar China. Een daarvan is dat een jonge politieman een plaats op die controlepost wilde, omdat zijn familie zich in een slechte financiële situatie bevond.
Ook konden ineens opvallend veel agenten die op die post hebben gewerkt zich ineens een auto konden veroorloven, terwijl het normale salaris van een agent daar veel te laag voor is. De plaatsen waar deze vorm van illegaal kappen plaatsvindt worden zorgvuldig uitgekozen: het moeten relatief makkelijk te bereiken plaatsen zijn, zodat de grote apparatuur van de grote maatschappijen er kan komen. Ook moeten lokale bewoners de juiste apparatuur hebben (of er in ieder geval illegaal aan kunnen komen), zoals tractors, laadwagens of trucks uitgerust met hydramanipulatoren.

3) Het kappen uitgevoerd door bedrijven naast plaatsen waar legaal gekapt wordt of in afgelegen plaatsen die zelden worden bezichtigd door controlemaatschappijen.

Sommige bedrijven, die toestemming hebben om ergens legaal te kappen, vinden dat ze daarmee niet genoeg kunnen verdienen. Daarom besluiten ze om naast de plaatsen waar ze legaal kappen te beginnen met het illegaal kappen van hout. Dit gaat om grote hoeveelheden, wat moeilijk te controleren is.
Het gebeurt vaak op plaatsen die moeilijk te bereiken zijn door officiële instanties en door bedrijven van wie de boekhouding relatief ondoorzichtig is. Hieronder vallen bijvoorbeeld militaire bedrijven, maar ook een zeer grote staatsmaatschappij. Het is zeer lastig om bewijzen te vinden tegen deze bedrijven, omdat de houthakkers op de plaats zelf betrapt moeten worden, om te kunnen bewijzen dat zij het waren die illegaal hebben gekapt. Dit komt omdat het hout dat ze verwerken vaak hetzelfde is en dus niet plaatsgebonden. Na drie jaar is het zelfs onmogelijk om ze nog te vervolgen. Dit is een probleem, omdat de instanties die zouden moeten berechten vaak te log zijn om snel te reageren om iets te kunnen betekenen.
Het is in principe niet moeilijk om de plaatsen op te sporen waar illegaal gekapt wordt, maar dat zou dan wel uit de lucht moeten. Via satellietfoto's is vrij eenvoudig te zien waar de materialen die gebruikt worden zich bevinden, en zo dus bewijs te verkrijgen of er wel of niet illegaal gekapt wordt. Voor deze foto's zal er echter wel medewerking moeten zijn van overheden. Die ontkennen echter het ontstaan van dergelijke praktijken en zijn dus ook niet bereid om een vorm van medewerking te verlenen. Waarschijnlijk gaat het echter om duizenden kubieke meters hout die op die manier op de markt komen.

B: Het "toegestaan" illegaal kappen van hout ('Licensed' But Illegal Forest Felling Operations)

Als het is ergens officieel is toegestaan om ergens hout te kappen betekent dat niet altijd dat het ook daadwerkelijk legaal is. Veel te vaak is het dat namelijk niet
. Zo zijn bedrijven er zeer bedreven in om net om de regels heen te gaan of door hun vergunning expres verkeerd te interpreteren of zelfs expres te “vergeten”. Of ze kopen een ambtenaar om die voor wat geld best bereid is om de benodigde stempels te zetten. Dit zijn eigenlijk gewone illegale praktijken waar lang niet altijd een straf tegenover staat. Eigenlijk zijn er vele manieren om op deze manier te kappen, maar ze komen vaak op hetzelfde neer. Ambtenaren zijn om te kopen of onwetend; de regels sluiten niet goed aan of kunnen niet worden uitgevoerd; de wetgeving is te nieuw of de bedrijven zijn simpelweg te slim.
Het enige wat je hiertegen kan doen is nog beter te controleren, maar het is wel ontzettend moeilijk.
Dat is bijvoorbeeld omdat:
a) Bedrijven zijn vaak wat slimmer dan de instanties die een gebied beheren. Vaak zijn dat nog mensen die overgebleven zijn uit de Sovjet-tijd. Zij zijn niet altijd even goed op de hoogte van de laatste regels op het gebied van bosbescherming. Ook weten ze vaak niet eens of hun gebied nou beschermd natuurgebied is of niet. Als bedrijven het slim spelen, kunnen ze vaak makkelijk toestemming krijgen om ergens te mogen kappen, waar het eigenlijk niet mag. Gewoon uit onwetendheid van de beheerders.

Ook is het in de tegenwoordige wet de bedoeling dat er een soort logboek bij gehouden wordt. Hierin kan worden aangegeven of het de bedoeling is dat er ergens wel of niet gekapt wordt. Het is de bedoeling dat er alleen gekapt wordt als daarmee iets wordt verandert ten goede van het bos. Bijvoorbeeld als bomen ziek zijn of om een natuurramp te voorkomen. Ook kan er gekapt worden als blijkt dat er iets fout is in het “lichaam” van het bos, of als er een bestemming voor is.
Maar vaak is het zo dat een individuele beheerder van het bos opdracht gaf om zomaar te kappen. Deze beheerder is vaak ook de baas in het bos en kan er zo een makkelijk zakcentje aan verdienen. Deze kappingen worden niet aangegeven in het logboek Het is erg moeilijk voor de mensen in de ver gelegen nederzettingen om nee te zeggen tegen de relatief makkelijke manier om geld te verdienen.

Het is dus ontzettend moeilijk om dit aan te pakken en daarvoor zal een heel systeem op de schop genomen moeten worden.
Geschat wordt dat op deze manier miljoenen kubieke meters hout (van allerlei soorten) zomaar verdwijnt.